Deel 1: Oorlogsdreiging
1: Harry Hermans:
Hoe kom jij naar school? Wat zijn jouw herkenningspunten? Hoe weet je welke kant je op moet? Wijs, op een kaart van de omgeving, aan hoe je naar school loopt/fietst of rijdt.
Gebruik verhoudingstabellen om inzichtelijk te maken, wie hoe naar school komt. Bekijk ook hoeveel kilometer er gezamenlijk afgelegd wordt en hoe lang iedereen daar over doet.
Kom je op weg naar school langs belangrijke/opvallende plekken/gebouwen/objecten? Waarom zijn die plekken/gebouwen of objecten belangrijk of opvallend? Dit kan en mag ook heel persoonlijk zijn. Maak een eigen kaart van hoe je naar school loopt. Tekenen, plakken, knutselen op de computer alles kan en mag.
2: De eerste 5 dagen
Waarom werd juist Rotterdam gebombardeerd? Was dit willekeurig?
Wat is een brandgrens? Hoe loopt de brandgrens in Rotterdam?
Welke kunstobjecten in Nederland hebben te maken met De Tweede Wereldoorlog? In Rotterdam staat het beeld ‘De Verwoeste Stad’ of in de volksmond ‘Stad zonder hart’ van Ossip Zadkine.
Wat zijn ‘Stolpersteine’?
Les over windrichting. Het papier uit Rotterdam landde in Utrecht, hoe stond de wind dan? Teken een windroos en leer de namen van de windstreken.
De scholen gingen dicht (denk aan quarantaine tijdens Corona). Welke gevoelens roept dat op en waarom? Veranderen je gevoelens naarmate iets langer duurt en waarom?
Wat is een souvenir? Heb je zelf souvenirs? Welke gevoelens roepen de souvenirs bij je op? Wat zijn redenen om souvenirs te verzamelen oftewel wat heb je eraan? Zijn foto’s en filmpjes ook een soort van souvenir?
Harry gaat mee kijken naar het neergestorte vliegtuig en neemt iets mee. Hij noemt het een soort ramptoerisme. Wat is ramptoerisme? Waar ligt de grens tussen nieuwsgaring en ramptoerisme? Welke dingen mag je wel en niet fotograferen of filmen? Wat zijn jouw eigen grenzen voor jezelf en voor een ander? Maak een doorsteek naar waarden, normen en wetten met betrekking tot social media.
Hoe kwamen mensen in oorlogstijd aan informatie? Wat zijn de verschillen met nu? Hoe lang duurde het voor een gebeurtenis in de krant stond? Radio was een andere manier om informatie te vergaren, ging dat sneller?
Zijn er voor- en nadelen te bedenken bij hoe het toen was en hoe het nu is? Maak een Venn diagram.
Wat als de media beheerst worden door een bepaalde groep, met een bepaalde mening, wat betekent dit voor de berichtgeving?
Standpunt is belangrijk. Waar je woont op de wereld, wie je ouders zijn en welke religie en overtuigingen zij hebben maken uit voor jouw eigen overtuigingen. Ook welke media je tot je beschikking hebt is belangrijk. Ben je in staat om eerlijke informatie te vergaren?
Is de berichtgeving over een nieuwsfeit overal hetzelfde? Waarom wel of niet. Schrijf in groepjes een (nep) krantenartikel. Bijvoorbeeld: een ontsnapte aap steelt een tros bananen van een marktkoopman en zijn vrouw. Hun kindje is er ook bij. Schrijf hier een artikel over vanuit het standpunt van de aap, de oppasser, de koopman, de vrouw, het kind en eventueel de omstanders. Bedenk waarom er op een bepaalde manier gereageerd wordt, maak er een achtergrondverhaal bij.
Bespreek met de leerlingen dat elke boodschap van een maker komt, dat de boodschap dus eigenlijk altijd subjectief is als er meer staat dan een feitelijke weergave van gebeurtenissen.
3: aanslag op Soesterberg
Ben je zelf weleens verhuisd? Wat vond je daarvan?
Wat is epilepsie? Welke invloed op je leven heeft een chronische ziekte zoals epilepsie?
Wat is een boomgaard? Wat kan er allemaal groeien in een Boomgaard?
Wat heb je nodig om zelfvoorzienend te leven?
Wat is brandstof? Welke dingen kun je als brandstof gebruiken?
Waar ligt Den Dolder? Waar ligt vliegveld Soesterberg? Waarom werd het vliegveld gebombardeerd? “De trilling van de explosies maakten de ruiten kapot”. Hoe kwam dat? Doe verschillende proefjes om luchtdruk te laten zien
Onaantastbaarheid en integriteit, wat betekent dat?
Deel 2: Oorlog
4: Onderduiken
Welke groepen werden er verplicht zich aan te melden bij de Duitsers en waarom? Waar moesten deze mensen naartoe en wat moesten ze daar doen?
Stel je moet onderduiken, waar zou je naartoe gaan? Wat zou je het moeilijkst vinden van onderduiken? In welke landen moeten welke mensen wellicht onderduiken?
Heb je zelf een dagboek?. (Op papier, een vlog, of anders)
De broer van Harry ging aan het werk, hoewel dit zeer gevaarlijk was. Waarom denk je dat hij dit deed? Wat zou jij doen?
Met een zakdoekje werden signalen gegeven om aan te geven of het veilig was.
Hoe communiceer je, (in het geheim)? Denk aan allerlei signalen, zoals morse, licht, geheimschrift, code, scheepvaart met vlaggen en vuurtorens, maar ook: rooksignalen, trommels, hoorngeschal, kerkklokken, gebarentaal of een zakdoekje enz.
Waarom en hoe werden of worden al deze signalen gegeven?
Laat de leerlingen zelf (geheime) signalen bedenken.
Zoek de legende van Aigeus op. Zijn zoon Theseus, kwam met zwarte zeilen terug in plaats van met witte zeilen, zoals afgesproken. Zijn vader stortte zich in zee.
Maak de verbinding naar signaalwoorden en leestekens in teksten.
Wat is deserteren? Waarom zou je dat doen?
Wat is een spouwmuur? Hou zit een huis in elkaar?
5: Tweede aanslag op Soesterberg
15 augustus 1944 is het Maria Hemelvaart, een belangrijke dag voor Harry. Wat is Maria Hemelvaart (Maria Tenhemelopneming)?
Welke feestdagen ken je? Denk aan: ouderwetse feestdagen, feestdagen uit verschillende culturen, persoonlijke feestdagen en feestelijke familierituelen. Waar komen de verschillende feestdagen vandaan, wat is hun oorsprong en wat vieren we?
Wat weet je van het bombardement op Soesterberg?
Wat is een blindganger?
6: Luchtalarm
Wat is een alarm? Welke soorten alarmen ken je? Denk aan sirene' s politie, brandweer en ziekenwagen, maar ook aan huis of auto-alarm.
Op welke manieren kun je, met huis-, tuin- en keukenspullen, zelf een alarm maken? Denk ook aan: dieren als alarm, of grind of iets anders wat herrie maakt als je erop loopt, touwen met belletjes eraan enz.
Het alarm veranderde na de oorlog om de nare associatie te ontkoppelen. Toch zegt Harry dat ze zich er, naarmate er vaker luchtalarm was, niet zo veel meer van aantrokken. Waar ben jij bang voor? Hoe ga jij om met angst bij jezelf of een ander? Wat is het nut van angst? Wat gebeurt er in je lichaam als je bang bent? Maak het niet te zwaar, denk aan dingen als van de hoge duikplank af, in de achtbaan, een spin of ander dier, een spreekbeurt geven enz.
7: V1 en V2
Op 6 juni 1944 was D-Day, wat gebeurde er toen?
Hoe zag een V1 eruit en welk onderdeel deed wat?
Wanneer was de hongerwinter? Waardoor is de hongerwinter ontstaan.
Waar is de Bommelwaard? Hoever is dat fietsen vanaf Utrecht?
Wat is een traditie? Welke tradities ken je? Denk aan tradities voor bepaalde groepen mensen, persoonlijke tradities binnen het gezin of de familie, maar ook bijvoorbeeld tradities binnen het koningshuis, het leger, verenigingen, steden dorpen, gebieden enz.
Welk deel van Nederland was vrij na D-Day en wat betekende dit voor de hongertochten vanuit het bezette gebied?
Maak iets wat rondjes kan draaien, zoals de VI deed. Experimenteer ook met papieren vliegtuigjes, katapulten en raketten maken.
Deel 3: Schaarste
8: Schaarste
Waar kon je aan merken dat het oorlog was?
Waarom kon je bepaalde producten niet meer krijgen in de oorlog? Wat gebeurde er met de scheepvaart door de oorlog?
Uitleggen hoe het één volgt op het ander. Maak een schema waarin oorzaak direct verbonden wordt aan de gevolgen, denk aan de vlinder die met zijn vleugels klapt en een orkaan veroorzaakt
Je voorbereiden op wat misschien komen gaat. Hoe ver ga je daarin? Waar is de grens tussen verstandig zijn en in het hier en nu blijven leven? Denk aan preppers, maar ook aan dingen als een ziektekostenverzekering.
Verdienen aan de oorlog: Mag dat wel of niet? Waarom wel of niet?
Een lesidee van Harry. Maak eens een lijst van alle spullen die je gebruikt van ’s morgens vroeg als je opstaat tot en met het moment dat je weer gaat slapen. Waar komen al die spullen vandaan? Welke weg hebben ze afgelegd? Koppel dit aan een les over duurzaamheid en wat je zelf wel of niet doet of kunt/wilt gaan doen om duurzamer te leven.
Wat raap jij op van straat, of wat zou je oprapen? Maak een doorsteek naar (strand) jutten. Hier is eventueel ook ruimte voor een geschiedenisles over Jagers/Verzamelaars. Wat verzamel jij zoal?
9: De eerste hongertocht
Wat weet je over de spoorwegstaking van 17 september 1944?
Waar is Harry geweest tijdens de eerste hongertocht? Hoeveel kilometer heeft hij afgelegd. Wijs het aan op de kaart.
Waarom denk je dat de spoortunnels beschoten werden? Welke andere belangrijke doelen waren er?
In vergelijking met Harry’s jeugd moeten mensen ondertussen veel meer prikkels verwerken. Hoe ga jij daarmee om? Zoek je de stilte op of juist niet? Hoe gaan anderen daar mee om? Denk aan Yoga, retraite, sabbatical, vakantie, wandelen en dergelijke maar ook aan mensen die ervoor kiezen om niet meer binnen de maatschappij te leven. Geef een mindfullnes les.
10: De tweede hongertocht
Waarom sloten de Duitsers de IJssel af?
De fiets die Harry mocht lenen werd vermomd, zodat hij niet te herkennen was als nieuw. Wanneer vermom jij je?
Welke route heeft Harry gevolgd tijdens deze hongertocht? Hoeveel kilometer fietste Harry per uur? Hoe hard fiets (loop) jij per uur? Denk aan een rondje rond de school (als dat veilig kan) of een parcours op het schoolplein. Gebruik verhoudingstabellen om een en ander inzichtelijk te maken.
11: Hongertocht met jongere broer
Hoe zelfstandig ben je? Wat kun je allemaal zelf en wat doe je allemaal zelf? Zou je onder andere omstandigheden zelfstandiger zijn dan je nu bent?
Wat wordt bedoeld met overgangsrite? Welke overgangsriten ken je? Denk aan Bar/Bat Mitswa, maar ook Sweet Sixteen of 18 worden, maar ook overgangsriten in de geschiedenis en andere culturen. Denk aan Inheemse Amerikanen, Vikingen, Maori's, maar ook aan bijvoorbeeld de Amish enz.
Waarom fietsen luchtbanden fijner dan banden gemaakt van een tuinslang? Opzoeken wanneer luchtbanden zijn uitgevonden. Welke uitvindingen, die wij vandaag de dag gebruiken, maken het leven makkelijker?
Wie was Hanns Rauter? Hij raakte zwaar gewond bij een aanslag. Meer dan 240 mensen werden hiervoor doodgeschoten bij de Woeste Hoeve.
Harry kreeg een aanbevelingsbrief mee op hongertocht? Waar zou je nog meer een aanbevelingsbrief voor nodig kunnen hebben (in deze tijd)?
Het bombardement op Hellendoorn was een 'vergissing' van de Amerikaanse Bommenwerpers. Wat was het doel? Eventueel meer voorbeelden geven van vergissingen waar bij (onbedoeld) burgerslachtoffers zijn gevallen.
12: Voedselbombardementen
Wat is groenten inmaken? Probeer het uit tijdens een schooltuintjes les.
Wat vind jij zo vies (mag je eigenlijk niet zeggen over eten), dat je het alleen zou eten als je heel erge honger zou hebben en er niets anders is. Welk eten zou je het meest missen als het er niet was?
Wat is een voedselbombardement? Wie deden de voedsel bombardementen? Waar werden deze bombardementen gedaan?
Deel 4: Vrijheid
13. Persoonlijke vrijheden
Welke persoonlijke vrijheden heb jij? Welke vind je het meest belangrijk?
De Duitsers kozen willekeurige mensen om dood te maken als vergelding voor misdaden en acties tegen hen. Dus ook als je niets had gedaan kon je toch de schuld krijgen en moest je de consequenties dragen.
Wat doet het met een samenleving als er zoveel angst en wantrouwen is voor en naar elkaar? Ken je voorbeelden van samenlevingen waarin je niet voor je mening uit mag komen?
Wanneer werd scouting verboden? Wat werd er nog meer verboden?
Wat is een knijpkat? Hoe werkt een knijpkat?
Waarom moest iedereen alles van metaal inleveren?
14: Propaganda
Wat is propaganda?
Waarom moest iedereen zijn radio inleveren?
Wat is Morse code? Hoe maak je de V van victorie in Morse?
Churchill maakte het V teken voor victorie. De vijfde symfonie van Beethoven begint met noten die lijken op de Morsetekens voor V van victorie. Leg uit hoe dit allemaal met elkaar verbonden is.
15. De bevrijding
Wat is vrijheid?
Waar wacht jij vol spanning op.?
Wanneer was het waar in Europa vrede?
Wie waren er allemaal betrokken bij de bevrijding van Nederland?
Wie was Anton Mussert?
Er zijn ook nog mensen overleden door oorlogsgeweld na de bevrijding? Hoe kwam dat?
16. Vrijheid
Wie is er verantwoordelijk voor het behouden van de orde?
(Wanneer de gevestigde orde wegvalt)
Wat was de Jeugdstorm? Wie zaten daar bij?
Waar wordt je door gevormd? Wie helpen mee met jouw opvoeding?
Zie je zelf het nut daarvan in? Stel je moet jezelf opvoeden, wat vind je dan belangrijk?